Cây bơ
Cây bơ
Cây bơ có nguồn gốc ở Trung Mỹ, hiện nay đã được trồng ở nhiều nước nhiệt đới và bán nhiệt đới. Những nước trồng nhiều là Mêhicô, Mỹ, Braxin, Pêru, Goatemala. Ở châu Á bơ trồng nhiều ở Indonesia, Philippines.
Trên thế giới bơ là một trong những cây ăn quả nhiệt đới được trồng nhiều chỉ sau cam, chuối, xoài, dứa và ngang với đu đủ. Xu hướng tiêu thụ bơ trên thế giới ngày càng tăng, nhất là các nước châu Âu. Hàng năm trên thế giới sản xuất khoảng 1.500.000 tấn.
Không giống như các loại quả khác, quả bơ không có vị ngọt hoặc chua, không nhiều nước mà chỉ có vị béo và bùi. Hàm lượng chất béo (lipid) trung bình 10%, có giống tới 25%, rất cao so với các quả khác.
Vì vậy quả bơ có giá trị calo cao, trong 100 gam phần ăn được cho trên 100 calo, cao hơn nhiều loại quả khác. Ngoài ra còn có nhiều loại muối khoáng và vitamin. Nếu đã ăn quen sẽ thấy bơ là một loại quả hảo hạng, đặc biệt là khi trộn với đường và nước đá.
Quả bơ có năng lượng cao nhưng lại không có đường nên rất thích hợp cho người bị bệnh tiểu đường. Dầu bơ ép ra từ quả dùng làm kem thoa mặt cho mịn da. Hạt xay ra dùng làm thực phẩm nuôi gà con rất tốt.
Người Âu Mỹ thường ăn quả bơ tươi làm xà lách trộn dầu giấm hoặc ăn khai vị. Nhiều sản phẩm bổ đông lạnh cũng đã được tiêu dùng. Quả bơ có giá trị xuất khẩu cao.
nước ta, cây bơ được nhập giống từ Philippines và Mỹ về trồng ở vùng cao nguyên phía Nam từ những năm 60 của thế kỷ trước. Hiện nay tuy diện tích chưa nhiều nhưng cũng khá phổ biến ở các vườn tư nhân, có vườn tới trên 100 cây. Ngày càng có nhiều người thích ăn bơ.
Ở phía Bắc trước đây có nhập vào trồng thử nhưng không phát triển được do khí hậu quá ẩm thấp không thích hợp. Tuy vậy ngay cả ở phía Nam, cây bơ cũng ít có khả năng phát triển do chỉ thích hợp ở vùng cao nguyên và không được nhiều người ưa thích như các loại quả khác, giá cả thấp, khó tiêu thụ. Cũng vì vậy kỹ thuật trồng bơ ít được nghiên cứu và phổ biến.
Cây bơ thuộc họ Long não (Lauraceae). Là cây thân gỗ lâu năm, chiều cao thay đổi tùy giống, cây cao nhất có thể tới 20 m, cây ghép cao không quá 10 m. Lá xanh quanh năm, tán cây hình khối, mọc thẳng đứng và ít cành, đôi khi cũng có cành mọc gần gốc và xòe rộng.
Lá đơn, màu xanh hoặc vàng nhạt.
Hoa mọc thành chùm ở nách lá hoặc ngọn cành. Hoa lưỡng tính, nhỏ, màu xanh vàng nhạt.
Quả dạng hình cầu hoặc trái xoan, phía cuống hơi nhỏ lại (giống quả cà dái dê). Vỏ mỏng, khi chín có màu xanh vàng hoặc đỏ tím, đôi khi lồi lõm như da cá sấu, cuống quả dài. Kích thước quả trung bình 6 - 10 x 15 – 20 cm, trọng lượng 300 – 600 g. Trong mỗi quả có một hạt nhỏ. Phần thịt ăn được chiếm 60-80% quả.
Ở nước ta, cây bơ thường ra hoa tập trung vào đầu mùa khô (tháng 11 - 12) và chín vào tháng 6 – 7. Tùy thời tiết có thể ra hoa sớm hoặc muộn hơn. Cá biệt có giống bơ ra hoa quanh năm, gọi là bơ tứ thời. Từ khi hoa nở đến quả chín từ 8 – 10 tháng tùy giống.
Về đặc tính ra hoa và thụ phấn của cây bơ có thể chia thành hai loại:
- Loại A: Trong ngày đầu tiên hoa nở thì vòi noãn có thể thụ phấn ngay buổi sáng, nhưng lúc này nhị đực lại chưa chín. Sau đó hoa khép lại và phải đến chiều hôm sau mới lại nở ra để nhị đực tung phấn nhưng lúc này thì nhụy lại đã tàn.
- Loại B: Hoa nở vào buổi chiều, lúc này vòi noãn thụ phấn được nhưng bao phấn thì lại chưa nứt. Sau đó hoa khép lại đến sáng hôm sau lại nở, lúc này bao phấn nứt và tung phấn nhưng nhụy cái thì lại đã tàn.
Như vậy là dù loại A hay loại B thì thời gian tung phấn và thời gian chín của nhụy đều chênh lệch nhau. Do đặc tính trên, nếu chỉ có một cây hoặc cả vườn chỉ có một loại cây nhóm A hoặc B thì về lí thuyết cây đó hoặc cả vườn đó không thụ phấn được và sẽ không có quả.
Mặc dù có ong bướm làm môi giới mang phấn đi nhưng cũng không có kết quả gì vì cả vườn chỉ có phấn nở mà không có nhụy chín. Nếu trồng xen kẽ cây nhóm A với cây nhóm B thì buổi sáng phấn của cây nhóm B sẽ thụ cho nhụy của cây nhóm A, buổi chiều thì phấn của cây nhóm A thụ cho nhụy của cây nhóm B.
Tuy vậy trong thực tế vì nhiều lí do mà thời gian tung phấn và thời gian chín sớm của nhụy giữa các hoa trong cùng một nhóm cây có xê dịch sớm muộn hơn một chút nên có một số hoa trong cùng một cây hoặc một nhóm cây thụ phấn được nhưng vẫn ít hơn khi trồng xen cây nhóm A với cây nhóm B.