Bòn bon
Bòn bon là cây của vùng nhiệt đới ẩm, hiện chỉ trồng ở các nước Đông Nam Á, nhiều nhất là Thái Lan, rồi đến Indonesia, Philippines và Malaysia, tổng diện tích trồng ở các nước này khoảng 50.000 ha (năm 1987 – 1988). Ngoài ra còn có ở Ấn Độ, các nước Đông Dương. Là loại cây ăn quả thứ yếu nên chưa trồng thành những vườn tập trung lớn như nhiều cây ăn quả khác.
Quả bòn bon giống quả dâu da đất ở miền Bắc nhưng chất lượng khá hơn, tuy cũng có vị chua dồn dốt nhưng quả bòn bon ngọt hơn dâu da và có mùi thơm.
Ở nước ta, cây bòn bon chỉ trồng ở miền Nam, miền Bắc không có bòn bon mà có quả dâu da đất tương tự bòn bon. Nhưng vỏ dâu da đất thường có màu nâu, đôi khi màu vàng nhạt, quả to hơn, chỉ có 3 múi (bòn bon có 5 múi), hạt màu sẫm hơi đỏ (hạt bòn bon màu nhạt hơi xanh). Về chất lượng thì quả bòn bon được đánh giá cao hơn quả dâu da đất.
Ở miền Nam, cây bòn bon cũng chỉ trồng lẻ tẻ trong vườn gia đình, không có các vườn tập trung nhiều cây.
Do sản lượng ít nên quả bòn bon chỉ để ăn tươi trong nước, hầu như không có chế biến và xuất khẩu.
Đặc tính thực vật học
Bòn bon thuộc họ Xoan (Meliaceae), là cây thân gỗ lâu năm. Cây lớn, có thể cao 15 – 20 m.
Lá kép lông chim, hoa đơn độc hoặc thành chùm mọc ra từ các cành lớn hoặc thân cây. Hoa lưỡng tính nhưng phấn thoái hóa không thu được cho nhụy.
Quả nhỏ, hình cầu, màu vàng nhạt. Vỏ mỏng và mềm, có lớp lông nhung mịn, khi bóc ra thì chảy mủ dính, kể cả khi quả đã chín. Trong quả có 4 – 5 múi là phần ăn được, mỗi múi có một hạt, đôi khi có một vài múi lép. Múi có màu
trắng trong, mọng nước do nhụy không được thụ phấn nên hạt bòn bon là loại hạt vô giao, sinh ra cây con có đặc tính giống hệt cây mẹ.
Bòn bon là cây ăn quả có thời gian phát dục chậm, trồng từ hạt thường phải 10 – 15 năm mới ra hoa kết quả (giống như cây măng cụt). Tuổi thọ cũng rất dài. Một cây bòn bon 50 năm tuổi có thể cho 240 – 300 kg quả/vụ.
Bòn bon là cây của vùng nhiệt đới ẩm nên không chịu khí hậu lạnh. Vùng trồng bòn bon phải có nhiệt độ trung bình năm khoảng 25 - 27°C và ít chênh lệch giữa các tháng. Ở miền Bắc nước ta nhiệt độ trung bình năm khoảng 23°C nhưng có những tháng xuống tới 17°C nên không thích hợp với cây bòn bon.
Lượng mưa yêu cầu trên 100 mm/tháng. Tuy vậy do đã được thuần hóa ở các vùng khác nhau nên bòn bon thích ứng được điều kiện khí hậu khá rộng rãi. Bòn bon có thể chịu được một mùa khô không quá khắc nghiệt và lượng mưa nhiều, miễn là không bị úng ngập. Điều kiện khí hậu ở vùng Nam bộ nước ta tương đối thích hợp với cây bòn bon, có nhiều cây sinh trưởng tốt, sống lâu và rất sai quả.
Cây bòn bon không thích hợp ánh sáng chói chang, ưa những nơi mát mẻ, có bóng râm và ít gió, nhất là khi ra hoa kết quả.
Trồng được trên nhiều loại đất, miễn là phải thoát nước và mực nước ngầm không quá gần mặt đất. Tuy vậy, tốt nhất vẫn là trồng trên đất nhẹ, nhiều mùn, tầng đất mặt dày và thoát nước.