TRÒ CHƠI TỐI HẬU THƯ

TRÒ CHƠI TỐI HẬU THƯ

Bạn Vẫn Tưởng:

Bạn chấp nhận hay từ chối một đề nghị dựa vào phân tích logic

Sự Thật Là

Trong một cuộc thỏa thuận, bạn sẽ đưa ra quyết định dựa vào địa vị của bản thân

Tưởng tượng bạn trúng số 1 triệu đo-la. Tuy nhiên có một điều kiện đi kèm

Đây là một loại sổ xố mới mà theo luật bạn phải chia giải thưởng của mình cho một người lạ mặt. Bạn được phép chọn cách chia số tiền này, người còn lại có quyền chấp nhận hoặc từ chối đề nghị của bạn đưa ra. Nếu họ từ chối thì cả hai sẽ chẳng nhận được gì cả. Bạn chỉ có một cơ hội để đựa ra đề nghị, và hai người sẽ không bao giờ gặp lại nhau nữa. Vậy bạn sẽ chia số tiền thưởng này như thế nào?

Ngay lúc này, chính phần con người nhất trong bạn đã được kích hoạt. Thứ giúp chúng ta khác biệt với loài động vật khác là khả năng duy lý luận xã hội phức tạp. Hàng triệu những biến số đang được tính toán, và bạn đang chạy một số lượng lớn những giả lập để tiên đoán tương lai trong chính bộ não mình. Bạn đang tưởng tượng xem đối tượng sẽ hành động ra sao dựa vào trực giác và kinh nghiệm của bản thân

Giờ bạn còn 10 giây để đưa ra quyết định

Ôi Không! Phải làm sao đây ?

Giải pháp logic nhất là đề nghị một số tiền nhỏ cho người lạ kia. 1000 đô-la chắc đủ rồi phải không? Rốt cuộc thì nếu họ từ chối, họ cũng sẽ chẳng nhận được gì mà

Không may cho bạn, con người không tiếp cận những vấn đề như thế này bằng logic thuần túy. Khi mà sự công bằng được đặt lên bàn cân, cảm xúc sẽ lên nắm quyền . Đâu đó sâu thẳm trong tâm trí, bạn đã tiên lượng được điều này, và giống như hầu hết người khác, bạn sẽ đưa ra đề nghị gần với 50/50

Thí nghiệm này được tiến hành với người thật tiền thật, hầu hết những đề nghị dưới 20% tổng số giải thưởng đều bị từ chối. Trong trường hợp với 1 triệu đo-la ở trên, mức tiền nhỏ nhất mà bạn cần phải chia cho người lạ kia là 200.000 đô-la – dù cho bạn mới thực sự là người thắng giải.

Nếu đem bài toán này cho máy tính thì nó sẽ chấp nhận bất cứ mức giá nào lớn hơn không. Đối với một trí não logic thuần túy như vậy thì cứ có là hơn không rồi, Nhưng khi đặt bài toán này ra với người, bạn sẽ phải tính tới cả ba triệu năm tiến hóa nữa.

Khi còn ăn long ở lỗ chúng ta sống trong những quần thể nhỏ, thường là khoảng dưới 150 người. Việc hiểu rỏ thứ bật của mình trong nhóm là điều tối quan trọng. Sự sinh tồn phụ thuộc vào các mối quan hệ vị trí của bạn trong nhóm. Đối với con người, uy tín và địa vị quan trọng hơn tiền bạc. Những người có nhiều tiền thường đạt được địa vị cao trong xã hội, nhưng đến 1 ngày tận thế - lúc Trái Đất bị lũ thay ma bao vây – thì tiền sẽ chỉ là giấy mà thôi. Lúc đó thì địa vị của bạn sẽ được xác định bằng  những yếu tố khác.

Quay lại với trường hợp trúng xổ số, những người lạ sẽ coi số tiền bạn đề nghị là đánh giá của bạn về địa vị của họ trong xã hội. Nếu chấp nhận mức chia dưới 20% thì gần như đảm bảo rằng cả 2 bên sẽ chẳng nhận được gì. Bạn biết được điều này thông qua trực giác, và hầu hết những người tham đều đề nghị chia khoảng một nửa tổng số tiền thưởng. Biết rằng đối phương có thể trả đủa khi bạn không công bằng, khuyến khích bạn thực hiện hành động mang tính vị tha hơn, thứ đã cho phép tổ tiên của chúng ta xây dựng nên những nền văn minh

Hiệu ứng này sẽ còn mạnh hơn nếu người đưa ra quyết định cuối cùng trong cuộc thương lượng có lượng serotonin ( là một chất dẫn truyền thần kinh được cho là đóng vai trò quạn trọng trong việc điều tiết cảm xúc, đặt biệt là cảm giác hạnh phúc) thấp. Nếu người đó cảm thấy buồn chán và không được ai cần tới, họ sẽ yêu cầu một khoảng chia chác lớn hơn. Tình trạng này vốn đã khiến họ có cảm giác ở địa vị thấp, và vì vậy họ khó có thể chấp nhận việc bị hạ thấp hơn nữa khi chấp nhận một lời đề nghị bất công.

Khi những người thí nghiệm này thay đổi luật lệ và cho phép người thắng giải được giữ khoản tiền của mình bất kể ý kiến của người còn lại là gì, hầu hết mọi người đều thay đổi thái độ hoàn toàn, và đưa ra khoảng kia chỉ còn 10%

Những tình huống tương tự luôn xảy ra trong đời thực. Bạn quyết định thời điểm để xin tăng lương, hoặc là để mở lời tán tỉnh trong một quán bar, hoặc là để bước lên sân khấu và hát đều dựa vào địa vị bản thân trong nhóm. Nếu bạn thấy vị trí của mình vốn đã thấp, bạn sẽ không mạo hiếm khiến nó bị đẩy xuống thấp hơn nữa. Nếu bạn cảm thấy tự tin về địa vị của mình, bạn sẽ mong chờ những đối đãi tốt hơn từ những người xung quanh.

Nguy cơ bị trả đũa là một cách khiến loài người đảm bảo sự công bằng sẽ diễn ra, và bạn được lập trình để trông đợi điều này. Cách bạn nhìn nhận địa vị của bản thân trong xã hội là một phần của công thức tính toán ngầm trong tiềm thức khi bạn chấp nhận, từ chối hay đưa ra đề nghị với những người khác .

Bạn không thực sự thông minh lăm đâu, bạn sẵn sàng chấp nhận việc hy sinh lợi ích hiễn nhiên, miễn là điều đó đảm bảo cho sự công bằng trong tương lai và một trí an toàn hơn trên những nấc thang xã hội

Theo sách dịch Bạn Không Thông Minh Lắm Đâu