Làm nhang cúng
CHẾ TẠO NHANG CÚNG
Nguyên liệu: Nguyên liệu dùng trong nghề làm nhang đều có dự trong nước:
1. Bột vỏ cây Ô-đước mọc theo mé sông, bờ suối trong rừng vùng Tây Ninh, Thủ Dầu Một, Biên Hòa, Bà Rịa. Trong vỏ cây ô-đước có chất nhớt, dính như keo.
2. Cây tre đủ loại, cây để chẻ làm chân nhang.
3. Gỗ trầm, bạch đàn, cây quế có nhiều ở tỉnh miền Trung như Quảng Trị, Thừa Thiên, Quảng Nam.
4. Phẩm vàng, phẩm đỏ xanh, đen để nhuộm chân nhang, giấy bao nhang.
• Dụng cụ:
Dụng cụ làm nhang rất giản dị. Làm nhang thường hay nhang ma, nhang đất chỉ cần cái bàn dài, mấy chậu sành và một cái bàn tròn bằng cây hay bằng tôn; làm nhang thơm hay nhang thẻ thì dùng thêm một miếng ván cây nhỏ có núm để cầm và dùng để lăn nhang. Nếu làm nhang vòng thì có một cái khuôn bằng cây gỗ phẳng, trên có đục một rãnh hình cái nhang vòng xoáy tròn ốc, lớn nhỏ tùy theo cỡ nhang dự định làm.
Có ba loại nhang là nhang đất, nhang thẻ và nhang vòng cho nên cách thức làm hơi khác nhau, nhưng trừ lối làm hương vòng còn đối với hai loại nhang nén thì có công việc chính là:
a) Chẻ chân nhang
b) Làm bột nhang
c) Làm mình nhang
d) Bộ nhang và đóng thẻ.
1. Chẻ chân nhang.
- Việc đầu là phải chẻ chân nhang. Chân nhang làm bằng tre nứa, lựa tre nào dầy như tre tầm vong chẳng hạn và cây tre phải không non quá và cũng không già quá.
Cây tre mua về đem cưa ra từng đoạn ngắn bằng cây nhang. đoạn dùng dao sắc mà chẻ ra thành thanh nhỏ,(dem ngâm nước rồi phơi khô để nhang cháy đượm). Sau đó lại che các thanh ấy ra chân nhang, các chân nhang sau khi chẻ ra được vào lỗ có đục ở miệng tôn hay sắt tay và đóng vào bàn gỗ, như dùng để vuốt tre, mây cho nhằn và tròn. Nhưng đối với nhang thường , nhang đất thì không cần vuốt nhẵn, cứ để nguyên như lúc chẻ cũng được.
Chấn nhang được bó thành bó một (mười vạn hay 100 ngàn) để bán. Chân nhang chẻ xong được nhuộm đỏ phía dưới để cắm vào bát hương, trước khi làm mình que nhang, hoặc về sau mới nhuộm.
2. Làm bột nhang
- Bột để se mình nén nhang lấy vỏ cây ô-dước. Người ta mua hay vào rừng vạt đẽo ở cây ô-dược đem về phơi khô, rồi dùng cối đá mà giã (đầm) nát ra bột. Đem bột ấy mà rây cho nhỏ, mịn, bột nào còn to thì bỏ vào cối mà gia lần thứ hai. Bột mịn nhuyễn gọi là bột áo để bao phía ngoài nén nhang và làm bằng gỗ mục tán và xây thật nhỏ; còn bột to gọi là bột hồ để se phía trong. Khi chế loại nhang thơm hay là nhang thẻ thì phải dùng gỗ trầm, gỗ bạch đàn, quế chi, chẻ nhỏ ra và tán nhỏ rồi rây kỹ.
3. Làm mình nhang
Lúc se mình nhang bằng bột ô-dước và bột khác thì lấy một cái bàn độ dài 2 thước. Trên bàn để 3 đống bột:
a) Đống thứ nhất là bột hồ ô dước.
b) Đống giữa là nửa hồ nửa áo
c) Đống thứ ba là bột hồ và hai phần bột áo
Lấy chân tre chia ra từng nắm (chết) nhỏ, dùng một cây cơ cặp vào để trừ phía dưới chân nhang, đoạn nhúng phần nhang sẽ bọc bột vào thùng nước lạnh cho ngập tới đầu cây cơ chân nhang.
Nhúng nước rồi, kéo tre ra và vẩy nước đi, đoạn nhúng lại một lần nữa cho ướt đều; xong kéo tre ra mà vẩy cho thật ráo nước.
Đem vùi đầu tre đã nhúng nước lạnh vào đống hồ thứ nhất; nhúng vào bộtxong bỏ ra ngay và rũ cho rơi bớt bột xuống bàn đồng thời phải cầm tách các cây nhang ra cho khỏi dính chạm vào nhau, nhúng vào bột, kéo ra, rũ bột, làm như thế độ 3 lần , khi nào không thấy nước ngấm ra ngoài cây nhang nữa là được; đem để nắm nhang ấy lên giá gác cho khô rồi lấy nắm khác mà nhúng bột.
Thường thường nhúng luôn một muôn cái chân, rồi lúc này lấy nắm đã nhúng nước, nhúng bột đầu mà nhúng lại vào nước lạnh, đoạn đem vùi vào đống bột thứ hai (có một nửa bột hồ, một nửa bột áo). Lần này ở cây tre nhang đã có bột ô-được rồi, gặp nước sẽ có thể rời ra, nên phải cầm đầu cây nhang tách ra một chút, và nhúng xuống nước cũng nên lấy lên ngay; đoạn đem vùi nhang vào đống bột số 3 (có một phần bột hồ và hai phần bột áo).
Lần này nên cầm xòe chân nhang ra như cái quạt, rồi để nằm xuống bàn mà rắc bột đống số 3 lên, xong nắm chụm tre lại mà rũ bột thừa đã bám vào nhang, nhúng xong đem gác lên giá, phên mà phơi khô.
Cái chân tre nhúng được 3 lần nước, ba lần bột thì lớn bằng chiếc đũa, nhưng bột thoa chưa được chặt; phải lăn thì nó mới se mình lại. Khi làm nhang ma, nhang đất rẻ tiền thì phải lấy một cái thùng đựng đanh cũ, hoặc kiếm cái thùng bằng tôn, kẽm, sắt tây có đáy cao độ 40 phân. Đem xếp nhang, đầu xuống đáy thùng, để thùng nằm ngang xuống, rồi lấy tay mà lăn đi lăn lại để cho nhang mới làm xong được chắc mình lại.
Lăn độ 15-20 phút, đoạn đem để lên giàn mà phơi nắng cho khô. Nhang này được xếp thành bó 200 cây.